طرح فاوا چیست /قسمت دوم

فناوری اطلاعات در مدرسه و کلاس درس
نظری هم به آمار مدرسه و درس بیندازیم . جدول 3 تعداد کلاس و مدرسه دایر و کالبدی را در سال تحصیلی 80-1381 نشان می‌دهد.

این جدول نشان می‌دهد که در سال 1381 ، جمعاً 133 هزار مدرسه دایر و 84 هزار مدرسه کالبدی در شهرها و روستاهای ایران در خدمت دانش‌آموزان بوده اند ، و این مدارس جمعا 000/126/1 کلاس داشته اند .
برنامه های فناوری اطلاعات در زمینه های زیر در خدمت مدرسه و کلاس قرار می‌گیرد:



الف – مدرسه :
●انجام امور اداری و آموزشی در ارتباط با منطقه آموزش و پرورش و سایر مدارس داخل و خارج کشور ؛
● ارایه خدمات به معلمان و دانش‌آموزان و تبادل اطلاعات بین آنها ؛
●مدیریت مدرسه مبتنی بر اطلاعات و اجرای طرح "مدرسه هوشمند" ( smart school)
ب-کلاس درس:
● ارایه خدمات آموزشی و برنامه درسی با استفاده از فناوری اطلاعات ، و نیز اجرای بخشی از طرح "مدرسه هوشمند"

فناوری اطلاعات و والدین دانش آموزان
در سال 1390 با احتساب 5/1 فرزند مدرسه رو برای هر خانواده ، آموزش و پرورش با داشتن 15 میلیون دانش‌آموز، با حدود 10 میلیون خانوار در ارتباط خواهد بود . خدماتی که والدین دانش‌آموزان از طریق فناوری اطلاعات دریافت می‌کنند، عبارتند از :
● تبادل اطلاعات و نظریات درباره وضعیت تحصیلی فرزندانشان ؛
● کسب اطلاع درباره مقررات آموزشی و برنامه های درسی ، انجام امور اداری و آموزشی که بر عهده والدین گذاشته شده است ؛
● بهره گیری از فناوری اطلاعات برای خود آموزی ، کسب اطلاعات و ...

فناوری اطلاعات و داوطلبان آموزشهای عمومی‌بزرگسالان و آموزش مستمر

در سال 1380 تعداد458 هزار نفر بزرگسال ( شامل 66 هزار نفر در دوره عمومی‌و 392 هزار نفر در دوره متوسطه و پیش دانشگاهی ) در مدارس آموزش و پرورش مشغول تحصیل بوده اند. افزون بر این در همین سال حدود 4/1 میلیون نفر بزرگسال در دوره های مختلف نهضت سواد آموزی شرکت کرده اند . پیشبینی می‌شود که در سال 1390 تعداد بزرگسالانی که خواهان آموزشهای دوره راهنمایی و متوسطه هستند به 4/1 میلیون نفر افزایش یابد ، و تعداد سوادآموزان تکمیلی نهضت سواد آموزی به 400 هزار نفر کاهش یابد.
برنامه های فناوری اطلاعات درزمینه‌های زیر در خدمت بزرگسالان و خواستاران آموزش مستمر قرار می‌گیرد:
● کمک به ارایة خدمات " آموزش از راه دور " ؛
● راه اندازی "مدرسه مجازی"
● بهره‌گیری از فناوری اطلاعات برای خود آموزی، کسب اطلاعات و ...؛

اجرا: آنچه انجام شده ؛ و آنچه انجام خواهد شد .
"برنامه راهبردی توسعه و به کارگیری فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش(فاوا) پنج بخش زیر را در بر می‌گیرد:
1. آموزش
2. محتوا
3. شبکه و سخت افزار
4. سازمان الکترونیک
5. تحقیق و توسعه
در بخشهای بعدی این گزارش ، به تعریف و توضیح این پنج بخش می‌پردازیم ، و نیز به آنچه تا حال به مرحله اجرا درآمده و در آینده ( تا پایان برنامه چهارم توسعه ) اجرا خواهد شد ، اشاراتی خواهیم داشت.

آموزش
برنامه آموزش سه مقوله را در بر می‌گیرد:
1. آموزش سواد عمومی فناوری اطلاعات به معلمان ، مدیران و کارشناسان ؛
2. آموزش سوادو مهارتهای تخصصی به معلمان ، مدیران و کارشناسان ؛
3. دوره های آموزشی یادگیری الکترونیکی (e-learning) ( برای دانش آموزان).
آموزش قلب برنامه های توسعه فناوری اطلاعات در نظامهای آموزشی را تشکیل می‌دهد ، و در دو سطح انجام می‌گیرد:
الف – سواد عمومی فناوری اطلاعات
همه شهروندان عصر اطلاعات به این سطح سواد نیاز دارند، و به آن همانند سه سواد پایه دیگر (خواندن،نوشتن، حساب) توجه خاص می‌شود. بانک جهانی این سواد عمومی اطلاعات را "سوادِ استدلال اطلاعاتی"(Information reasoning) می‌خواند، و یونسکوآن را "سواد اطلاعاتی - ارتباطی" (Information & communication literacy)می‌نامد. رایج ترین استاندارد مورد استفاده دراین سطح سواداخذ"گواهینامه بین المللی کاربری رایانه" (International Computer Driving License = ICDL) است که شامل هفت مهارت اصلی در کاربری رایانه است ( مفاهیم پایه ای فناوری اطلاعات – سیستم عامل و مدیریت فایل ها – صفحه گسترده‌ها – بانکهای اطلاعاتی – اینترنت- پست الکترونیکی- واژه پردازی(.
آموزش این دوره برای همه معلمان ، کارشناسان و دانش‌آموزان به صورت مرحله ای‌آغاز شده ، و در مرحله اول آن در سال 1381-82 حدود 30 درصد دبیران دوره متوسطه (جمعاً 64 هزار نفر )، 50 درصد هنرآموزان هنرستانها ، همه مدرسان تربیت معلم ، و نیمی از کارشناسان ستادی تحت پوشش قرار گرفتند. از آغاز سال تحصیلی 1382-83 این آموزش عمومی در همه رشته های متوسطه اجرا خواهد شد. دوره این آموزش برای معلمان، مدیران و کارشناسان ستادی 130 ساعت است.
در سال 1382 ، 30 درصد دیگر از کارکنان دبیرستانها ( شامل 70 هزار نفر ) وارد این دوره آموزشی می‌شوند و به آموختن هفت مهارت اصلی فناوری اطلاعات می‌پردازند. 10 هزار نفر از معلمان علاقه‌مند دوره راهنمایی نیز این دوره را خواهند گذرانید.

ب-سواد تخصصی فناوری اطلاعات
یک دوره تکمیلی است که با گرایشها و مخاطبان مختلف و به صورت یک رشته "پودمان" های (module) تخصصی تعریف شده است، و افراد با توجه به حیطه کاری و تخصصی خود ، واحدهای آموزشی مناسب را برمی‌گزینند . هدف این دوره استفاده عملی از توانمندیهای فناوری اطلاعات و ارتباطات است. چهار گروه مخاطبان اصلی این دوره هستند :
1-معلمان : این دوره شامل 120 ساعت آموزش است و هدف این است که خروجیهای دوره مقدماتی را برای بهبود کیفیت فرایند یاددهی – یادگیری آموزش دهد . در این دوره ، معلم به "تولید دانش"(Knowledge creation) وبه کارگیری رویکردهای جدید آموزشی،ازجمله"یادگیری مکاشفه‌ای"(discovery learning)، ویادگیری " پروژه – محور" (project-based learning) می‌پردازد ، با محیط شبکه ای آشنا می‌شود ، و با استفاده از توانمندیهای "دنیای شبکه‌ای" (Networking World) انحصار چهار دیواری مدرسه را می‌شکند و با همتایان خود در نقاط مختلف دنیا ، در ارتباط با طرح درس خود و سوالهای خویش به گفت و گو می‌نشیند . دیگر زمان برای او و دانش‌آموزان محدودیتی ایجاد نمی‌کند، و ارتباط بین دانش‌آموزان و معلم – که خود دانش‌آموزاست – موجبات " یادگیری تعاملی " (interactive learning) بیشتر را فراهم می‌آورد. معلم این توان را می‌یابد که "هوشهای چند گانه " دانش‌آموزان را مورد توجه قرار دهد ، و با به کارگیری رسانه های مختلف ، "سبکهای یادگیری" (learning styles) متفاوت دانش‌آموزان را درمد نظر بگیرد، و با مراعات تنوع یادگیری زمینه رشد و شکوفایی استعدادهای فردی مختلف دانش‌آموزان را فراهم آورد. از آغاز سال تحصیلی جاری، درس فناوری اطلاعات در تمامی رشته های دوره دبیرستان آموزش داده می‌شود.
2- کارشناسان: از آنجا که بیشتر کارشناسان حوزه ستادی ، کارهای تخصصی گوناگونی نظیر برنامه ریزی درسی و آموزشی ، راهبری گروههای آموزشی ، اجرای دوره های "آموزش ضمن خدمت " و ... را بر عهده دارند، لازم است که پس از طی دوره سواد عمومی فناوری اطلاعات ، دوره های تخصصی مربوط به حیطه کاری خود را نیز بگذرانند. برای تحقق این منظور ، با استفاده از امکانات دانشگاههای معتبر جهان ، در سال 1382 ، جمعاً 50 کارشناس ستادی ، در دوره های تخصصی شرکت می‌کنند .
3-مدیران: طرح آموزش دوره تخصصی ( برای مدیران مدارس ، مدیران میانی و مدیران ارشد ) در دست تهیه است . این طرح که محتوای آن با استفاده از استانداردهای فنی بین‌المللی " ISTE" در سال 1382 تدوین می‌شود ، در سال 1383 اجرا خواهد شد.
4- مسئولان فناوری مدرسه: از آنجا که در هر مدرسه ای یک سایت رایانه ای ایجاد می‌شود ، نگهداری و پشتیبانی این سایت ( از جهت سخت افزاری و نرم افزاری ) نیازمند یک فرد متخصص از بین کارکنان مدرسه است. دوره تخصصی شبکه و نگهداری سایت در مورد مسئولان فناوری مدرسه تدارک دیده شده ، و در مدارسی که به رایانه مجهز شده‌اند ، به مرحله اجرا درآمده است.
در جدولهای 4 و 5 مشخصات طرحهای "فاوا" در زمینه آموزش و توسعه حرفه‌ای نیروی انسانی آمده است.

محتوا: ( برنامه تهیه و ارایه محتوا در محیط دیجیتال )
یکی از برنامه های اصلی وزارت آموزش و پرورش در سال 1382 ، ایجاد نهضتی برای تولید و ارایه محتوا در محیط شبکه است ، به طوری که بتواند نیازهای مخاطبان مختلف (دانش‌آموزان ، معلمان ، مدیران و والدین ) را از نظر اطلاعاتی ( Information- based) و خدماتی(Service-based) برآورده سازد. سه هدف برنامه تهیه محتوا عبارت است از : اطلاع رسانی ، خدمات رسانی و تهیه منابع درسی و کمک آموزشی . در بخش محتوا سه شاخه زیر پیشبینی شده است:
1. تهیه و تولید نرم افزارهای آموزشی دروس فنی؛
2. ایجاد پایگاههای اطلاع رسانی و خدمات رسانی مدارس ؛
3. نشر الکترونیکی.
یک دوره آموزش30 ساعته برای طراحی وبگاه در مدارس تدوین شده و هم اکنون بسیاری ازمدارس ، حتی در مناطق دور افتاده کشور ، برای خود وبگاه طراحی و راه‌اندازی کرده اند و اطلاعات جالبی را در آن قرار داده اند.
در زمینه نشر الکترونیکی تا کنون برای تولید محتوای 20 درس قرار داد بسته شده است. طراحی خط تولیدکتاب الکترونیکی ( e-book) در سال 1381 به پایان رسید و به زودی برای هر کتاب درسی در مقاطع مختلف یک نسخه الکترونیکی ( یا وب سایت) نیز آماده خواهد شد. در همین شاخه ، به ارایه کلیپ‌های (Clip) صوتی و ویدیوئی و نقاشی متحرک (animation) نیز پرداخته می‌شود . برآورد اعتبار مورد نیاز برای پنج عنوان کتاب درسی در سال 1382 ، حدود 2500 میلیون ریال است که سهم "تکفا" در آن 1500 میلیون ریال و سهم مشارکت وزارت آموزش و پرورش 1000 میلیون ریال پیش‌بینی می‌شود .
"خدمات رسانی " نیز شاخه دیگری از تولید محتوا است. این شاخه در واقع به استفاده از مزیتها و امکانات دولت الکترونیکی ( e- Government) می‌پردازد، وبسیاری از خدماتی را که نیازمند حضور مخاطبان مختلف (و رفت و آمدهای مکرر) است ، به صورت الکترونیکی عرضه می‌کند، از جمله خدمات مربوط به ثبت نام دانش‌آموزان، خریدکتابهای درسی، نقل و انتقال معلمان ، دریافت اطلاعات حقوقی و مزایا ، پیگیری رکود یا پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان از جانب والدین ، و ...؛
دربخش محتوا، می‌بایدبه"طرح ایجادوتوسعه سرویسهای شبکه ملی مدارس( National School Network) اشاره کنیم.هدف اصلی از راه‌اندازی "شبکه مدرسه" (Schoolnet) در هر نظام آموزشی ، ارایه اطلاعات و خدماتی است که مخاطبان آموزش و پرورش در شبکه دسترسی خود به دنبال آن هستند. شبکه ملی مدارس (رشد) دارای لایه های مدرسه ، منطقه ، استان ، مراکز "دیتا" (Data) و پایتخت است. اتصال مدارس و مناطق به این شبکه به صورت مرحله‌ای در حال اجراست. در شبکه ملی مدارس، ایجاد درگاه یا پرتال‌های (Portal) مختلفی برای معلمان ، مدیران و والدین دانش‌آموزان در نظر گرفته شده است .
در پرتال معلمان، آنان در گروهها و انجمنهای تخصصی خود به تبادل اندیشه هاو تجربه های خود در رشته مورد تدریس خود می‌پردازند . در این پرتال ، بخشهایی از قبیل گفت و گو (Chat) ، و تریبون آزاد ( Forum) در نظر گرفته شده است
پرتال مدیران به تبادل اندیشه ها و تجربه های مدیریتی در سطوح مدیر مدرسه، مدیران میانی و مدیران ارشد اختصاص دارد.
مقدمات ایجاد پرتال والدین به پایان رسیده و در سال 1383 به روی شبکه می‌رود .
در جدولهای 6 و 7 به جزئیات برخی از برنامه های تولید محتوا و مراحل اجرایی آنها اشاره شده است .

شبکه و سخت افزار
تحقق همه برنامه هایی که تا حال برشمردیم ، نیازمند شبکه و سخت افزارهای مناسب است . در این زمینه چهار شاخه پیشبینی شده است:
1. تجهیز مدارس به آزمایشگاه رایانه یا سایت رایانه‌ای ]که به صورت شبکه محلی (LAN) به یکدیگر متصل هستند.[
2. اتصال به شبکه مدارس؛
3. امنیت شبکه ؛
4. مدیریت شبکه؛
این بخش پرهزینه ترین بخش برنامه است.
مقدمات تجهیز مدارس به آزمایشگاه رایانه از سال 1380 آغاز شد، و چون ایجاد کارگاهها یا آزمایشگاههای آموزش رایانه در همه مدارس و همه مقاطع تحصیلی به یکباره ممکن نبود ، مقرر شد که در گام اول دبیرستانهای کشور تجهیز شوند. این کار با دوراندیشی و از طریق صرفه جویی در اعتبارات ارزی مربوط به خرید کاغذ برای کتابهای درسی شروع شد، و پس از انتخاب شرکتهای پیمانکار و کارگزار و برگزاری مناقصه بین المللی ، سرانجام به استقرار آزمایشگاههای رایانه در مدارس متوسطه اقدام شد . در سال 1381 ، 50 درصد از واحدهای آموزشی به آزمایشگاه رایانه مجهز شدند که شامل یک "رایانه کارساز " (server) ، و پنج "رایانه کاربر " (client یاstation) می‌شود. در ادامه این طرح 8000 دبیرستان و هنرستان باقی مانده در دوره متوسطه نظری، فنی – حرفه ای و کار و دانش به آزمایشگاه رایانه مجهز می‌شوند. برای هر کدام از این آزمایشگاهها یک چاپگر (printer) ، یک "پویشگر" (scanner) و شبکه محلی (Local Area Network= LAN) در نظر گرفته شده است.
مرحله بعدی در توسعه سخت افزاری، طرح اتصال 13200 دبیرستان به شبکه ملی مدارس کشور است. پس ازطراحی طرح یا نقشه کلی(Plan) شبکه ملی مدارس در سطوح "مراکز دیتا" (Data center) ، سازمانهای آموزش و پرورش استانها یا ستادها headquarters)) متمرکزکننده ها(concentrators) و مناطق مدارس ، اجرای مرحله اول این برنامه در 1200 دبیرستان از شش استان کشور پایان یافت . در نظر است که برای اتمام طرح در کل دوره متوسطه، 12000 دبیرستان باقی مانده نیز به "شبکه ملی مدارس کشور" متصل شوند .
در مرحله اول اتصال به شبکه مدارس، پنج شهر در نظر گرفته شده است . دانشگاه صنعتی شریف ، شرکت مخابرات و بخش خصوصی به عنوان مجری و ناظر در این زمینه به وزارت آموزش و پرورش یاری می‌رسانند . برای حفظ امنیت شبکه از پیمانکاران خارجی نیز استفاده می‌شود.
در جدولهای 8 و 9 به مشخصات و جزئیات طرحهای مربوط به شبکه و سخت افزار اشاره شده است.

پژوهش و توسعه
هدف اصلی این برنامه جلوگیری از راکد ماندن فعالیتها و حفظ ماهیت پویایی فناوری اطلاعات است تا دیدگاهها و عملیات همواره در خط مقدم فناوری روز جهان باقی بماند و "چشم هوشمند " فاوا باشد . وزارت آموزش و پرورش از سه سال پیش به دو رشته "مطالعات تطبیقی " و "مطالعات تحلیلی" پرداخت تا از عملکرد کشورهای پیشرو در توسعه فناوری اطلاعات در زمینه آموزش و پرورش آگاه شود. این مطالعات از جمله شامل موارد زیر بود:
- بررسی رویکرد کشورهای مختلف ( 15 کشور) نسبت به کاربری فناوری اطلاعات در آموزش ؛
- دیدار از پروژه های پیش برنده کشورها در این زمینه (5 کشور ) ؛
- دعوت از کارشناسان خارجی برای استفاده از تجربیات آنان.
در زمینه "مطالعات تحلیلی" ، گروهی از پژوهشگران و استادان دانشگاهها و متخصصان داخلی مامور بررسی وضعیت آموزش کشور و نحوه " مهندسی مجدد " آن با رویکرد به توسعه فناوری اطلاعات شدند. با بهره گیری از مجموعه این مطالعات "سند راهبردی " (استراتژیک ) توسعه فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش ایران تدوین شد.
این پژوهشها همچنان ادامه دارد و از جمله توسعه فناوریهای نو ، تاسیس پروژه های نمونه (pilot) و برگزاری کارگاههای آموزشی بین المللی را در بر می‌گیرد.

اتوبوس اینترنتی برای روستا
یکی از پروژه‌های جالب در زمینه پژوهش و توسعه "اتوبوس اینترنتی و مرکز IT در روستاها " است . در این پروژه – که تا حدودی از کشور مالزی اقتباس شده – اتوبوسهایی را به رایانه مجهز می‌کنند و به روستاها می‌فرستند. هر اتوبوس چند روز در روستا توقف می‌کند و در این مدت دانش‌آموزان و نوجوانان امکان می‌یابند که به یاری مربیان با فناوری اطلاعات آشنا بشوند ، برای خودشان "وب سایت" طراحی کنند و. ... در سال 1382 ، قرار است این تجربه در چهار روستای کشور انجام پذیرد. تا سال 1388 ، تعداد این اتوبوسها به 1014 خواهد رسید .

مدرسه هوشمند (smart school)
مدرسه هوشمند در واقع مرحله برتری در کاربری فناوری اطلاعات در نظام آموزش کشور است . مدرسه هوشمند ، مدرسه ای است که مدیریت و کنترل آن مبتنی بر فناوری شبکه و رایانه است و محتوای بیشتر درسهای آن الکترونیکی است ، و نظام ارزشیابی و نظارت آن نیز هوشمند ( الکترونیکی) است.
مدرسه هوشمند "دانش‌آموز– محور " است و در آن معلم نقش هدایتگر را دارد . دانش‌آموز بر منابع موجود در مدرسه یا شبکه های اطلاع رسانی بیرونی نیز دسترسی دارد و در استفاده از منابع برای درسهای خود آزاد است. او از دو نوع محتوا استفاده می‌کند : محتوای الکترونیکی – و محتوایی که معلم تولید می‌کند. ارتباط والدین با این مدرسه "بر خط" (online) است، و از طریق اتصال به وسیله تلفیق کننده یا »مودم« (modem) به رایانه مرکزی مدرسه ، این امکان را دارند که با مدیر یا معلمان مدرسه ارتباط پیدا کنند و از وضعیت تحصیلی فرزند خود آگاه شوند . بانک اطلاعاتی مدرسه باید با استانداردهای روز جهان مطابقت داشته باشد. کتابخانه این مدرسه ، یک کتابخانه الکترونیکی است و دانش‌آموزمی‌تواند به صورت "برخط" (online) از آن استفاده کند. محیطهای گفت و گو ، بحث و پرسش و پاسخ به صورت همزمان و ناهمزمان در این مدرسه فعال است. طبق برنامه تعداد مدارس هوشمند در سال 1388 به 6000 واحد خواهد رسید.





از آنچه گفتیم ، به طور منطقی می‌توان بدین نتیجه رسید که در صورت موفقیت برنامه های در حال اجرا ، و نیز اجرای بموقع برنامه های طراحی و پیش‌بینی شده تا سال 1388 ، نه تنها در مدارس ایران ، بلکه در جامعه ایرانی با تحوّلی تاریخی رو در رو خواهیم شد. دانش‌آموزان و نوجوانان – که موتور محرکة جامعه هستند – از طریق آشنایی با فناوری اطلاعات، این فناوری را با همه پیامدهای آن به درون خانواده‌ها خواهندبرد. پیشبینی این پیامدهای مثبت از هم اکنون بسیار دشوار است ، اما شکی نیست که ما با جامعه‌ای نو و مسایل نو رو به رو خواهیم شد. بجاست که برای وزارت آموزش و پرورش ، در انجام رسالتی که بر عهده گرفته است، آرزوی موفقیت کنیم، و مهمتر از این ، به یاری آن بشتابیم، زیرا جامعه اطلاعاتی تنها به یاری همه نهادها و سازمانها و همه مردم پدید می‌آید. 

برای کسب اطلاعات بیشتر اینجا را کلیک کنید.

* بخشی از این گزارش حاصل گفت و گویی است با آقای «ابراهیم طلایی» ، مشاور معاون وزیر و مدیر طرح «توسعه فناوری اطلاعات در وزارت آموزش و پرورش ». در تهیه گزارش بسیاری از مستندات مکتوب طرح «فاوا» و نشریات و کتابهایی چند مورد استفاده قرار گرفته است . از یاریهای صمیمانه آقای «محمد وحیدی » -مسئول گروه ارتباطات و هماهنگی طرح «فاوا» - در فراهم آمدن این گزارش نیز سپاسگزاریم.